در پیوند با آنچه که در زیر خواهد آمد، گفتنی است که من در این نوشته تنها از نوشته های درون-دینی بهره خواهم جست، زیرا آنچه که در برداشت باورمندان به هر دینی جای می گیرد و در ناخودآگاه آنان می نشیند، بازگفته های دیگر باورمندان است و نه آنچه که نوشته های برون-دینی بدان می پردازند. شاید نیاز به گفتن نباشد که من بر دستکاریها و دستبردهای انجام شده در نوشته های درون دینی بخوبی آگاهم و به آنها به چشم یک سند تاریخی نمی نگرم، ولی اینرا نیز نیک می دانم که در ساختن اندیشه ما آنچه که "گمان می کنیم رخ داده" نقشی بسیار بزرگتر از "آنچه که براستی رخ داده" بازی می کند. سروکار ما در اینجا با "باور" است و نه با "دانش"، پس من به راست و ناراست این گزارشها نمی پردازم.
2. گسترش
2.1. آئین یهود: انگشت گذاشتن بر یک ناهمانندی بنیادین آئین یهود با آن دو دین دیگر در آغاز این بخش تهی از هوده نیست. به وارونه اسلام و مسیحیت، در آنچه که "یهودیت" نامیده می شود، چیزی بنام "دین-گُستری" یافت نمی شود. یهودیان نه تنها بدنبال گسترش دین خود و گرواندن مردمان دیگر به آن نبوده اند، که بر پایه آموزه های دینی شان "هلاخا" هر کسی، حتا اگر فرمانهای دینی آمده در تورات و تلمود و تَنَخ را موبمو انجام دهد نیز، تنها هنگامی یهودی شمارده می شود، که از مادری یهودی زاده شده باشد. به دیگر سخن به باژگونه اسلام و مسیحیت، جنگهای یهودیان همیشه برای "ملت یهود" بوده اند و نه برای "دین یهود". برای نمونه می توان از نبردهای یهودیان به فرماندهی موسا در سرگردانی چهل ساله آنان در بیابان سینا، آمده در تورات، نام برد. اندک زمانی پس از گریز از مصر یهودیان نخست مردم "عمالیق" را نابود کردند ("من نام و نشان مردم عمالیق را از روی زمین محو خواهم کرد"، سِفر خروج، بخش هفده). فهرست دیگر شهرها و ملتهایی که به گفته تورات در راه رسیدن بنی اسرائیل به "ارض موعود" کشتار و نابود شدند، چنین است: عراد، اموری، باشان، مدیان، اریحا، عای، اشتروت، حبرون، یرموت، فرآم، لاخیش، مقیله، لبنه و ... اورشلیم: «از "قادش برنیع" تا "غزه" و از "جوشن" تا "جبعون" همه را قتل عام کردند» (یوشع 10). گزارش همه این نبردها با گزاره ای ترسناک پایان می پذیرد: «آنگاه بنی اسرائیل دشمنان خود را تا واپسین مرد کشتار کردند»
بدینگونه می بینیم که جنگهای یهودیان با مردمان همسایه نه برای گسترش "دین موسا" که برای گسترش سرزمین یهود و به گویش امروزین جنگهای "امپریالیستی" بوده اند. درهم آمیختگی دو گوهره "دینی" و "نژادی" در میان یهودیان کار را بر کسانی که می خواهند آنرا با مسیحیت و اسلام بسنجند دشوار می کند. اسلام و مسیحیت دینهای فرا-ملی هستند، در جائیکه آئین یهود در گوهر خود جامه ای است که تنها بر پیکر قوم یهود دوخته شده است و بخشهای دینی/اخلاقی آن به آنان کیستی دینی، و بخشهای اسطوره ای/تاریخی آن به آنان کیستی ملی می بخشد.
موسا بنیانگزار آئین یهود، اگرچه بخش بزرگی از زندگی خود را در جنگ گذراند، ولی در پی پذیراندن دین خود به دیگران نبود.
2.2. آئین مسیح: نه تنها بنیانگزار آئین مسیح در همان آغاز کار به گناه شورش و نوآوری بر چلیپا میخکوب شد، که پیروان او نیز نخست از سوی "فریسیان" و "صدوقیان" و سپس از سوی فرمانروایان رومی چون "نرون" (54 تا 68 م.) و "تراژان" (98 تا 117 م.) سرکوب و کشتار شدند. بجز یهودا اسخریوطی که از شرم لودادن عیسای ناصری خودکشی کرد، همه حواریون مسیح یا در اورشلیم و یا در دیگر بخشهای امپراتوری روم از اتیوپی تا ارمنستان بدست کارگزاران رومی کشته شدند. دامنه این سرکوبها و کشتارها بیش از سه سده بدرازا انجامید و نوشته های بجا مانده از این سه سده – چه درون دینی و چه برون دینی – گزارشهای هراسناکی از رفتار امپراتوری روم با مسیحیان بدست می دهند. اگر نرون رُم را به آتش کشید و گناه آنرا بگردن مسیحیان انداخت تا آنان را سخت کیفر دهد، بروزگار فرمانروائی مارکوس اورلیوس (161 تا 180 م.) گناه بسیاری از رخدادهای طبیعی نیز بگردن مسیحیان انداخته شد، تا این نوکیشان آسانتر به دم تیغ بدریغ کشتار سپرده شوند. پس از اورلیوس مسیحیان کوتاه زمانی در آرامش زندگی کردند تا اینکه امپراتور خونخواری بنام "دکیوس/دسیوس" (249 تا 251 م.) (1) نام خود را با کشتار سرتاسری آنان جاودانه کند. پس از او "والریانوس" (253 تا 260) این سیاست را پی گرفت و در به انجام رسانیدن آن سختگیری بیشتری از خود نشان داد. این همان امپراتوری است که در نقش رستم برابر اسب شاپور ساسانی زانو زده است. گسترده ترین و سختگیرانه ترین سرکوب مسیحیان ولی بروزگار "دیوکلتیان" (284 تا 305) رخ داد. این امپراتور که همزمان با نرسه پادشاه ساسانی زیسته است، از هیچ شکنجه و آزاری برای بازگرداندن باورمندان مسیحی از آئین عیسا خودداری نکرد.
بدینگونه می بینیم که آئین مسیح درامپراتوری روم تا سال 311 میلادی با وجود سختگیرانه ترین سرکوبها و کشتارها چنان گسترشی یافت که در این سال"گالریانوس" ناچار از نگارش "فرمان رواداری نیکومدیا" (2) شد که مسیحیان را در گزینش دین خود آزاد می گذاشت. دو سال پس از آن امپراتوران باختر و خاور روم، "کنستانتین یکم" (306 تا 337) و "لیسینیوس" (308 تا 324) این فرمان را با نام "فرمان رواداری میلان" (3) به پیروان همه دینها گسترش دادند. آنچه که امروزه در جهان مسیحی "چرخش کنستانتینی" (4) نامیده می شود، پایانی بود بر سه سده سرکوب، شکنجه و کشتار پیروان آئین مسیح، که توانسته بودند باورهای خود را با وجود این سرکوبها چنان در میان شهروندان امپراتوری روم بگسترانند، که امپراتوران ناچار از پذیرش جایگاه آنان در جامعه آنروز شدند و به این مردم انبوهی که بی هراس از شکنجه و کشتار بر آئین خود مانده بودند، به چشم کسانی بنگرند که می توانستند برای نگهبانی پایه های امپراتوری از جان خود بگذرند.
عیسا پیام آور آئین مسیحیت نه تنها خود برای گستراندن دینش دست به شمشیر نبُرد، که گسترش آئین او تا سیسد سال برغم سرکوبها و کشتارهای ددمنشانه، و تنها با گفتگو و فراخوانهای آشتیجویانه انجام پذیرفت.
2.3. اسلام: همانگونه که آوردم، در باره دو سده آغازین اسلام هیچ گزارش همزمانی که بکار پژوهش بیاید در دست نیست. ولی از آنجا که این بررسی و همسنجی بر پایه گزارش های پذیرفته شده از سوی پیروان هر دینی انجام می گیرد، در باره اسلام هم به "سیره" ها بسنده می کنم. نخستی کتابی که از زندگانی محمد به دست ما رسیده است، "کتاب المَغازی" نام دارد. این کتاب گزارش "غزوه"های محمد است و به جنگهای دهه آغازین اسلام، از کوچ مسلمانان به مدینه تا درگذشت محمد پرداخته است. واقدی می نویسد: «اولین پرچمی که پیامبر (ص) برافراشت و آنرا به حمزه بی عبدالمطلب سپرد تا به کاروان قریش حمله کند در ماه رمضان و آغاز هفتمین ماه هجرت بوده است، [...] و در ماه صفر (یازدهمین ماه هجرت) شخصا آهنگ سرزمین "ابواء" کرد و بدون هیچگونه برخوردی به مدینه مراجعت فرمود» (5). ابن هشام، البصری ، طبری، ابن خلدون و ابن اثیر نیز همین گزارش را با اندکی کم و بیش آورده اند. دو نکته را در این گزارشها نادیده نباید گرفت. نخست آنکه محمد تنها هفت ماه پس از کوچ به مدینه و یافتن همپیمانانی جنگجو و نیرومند، دست به شمشیر برد. دوم آنکه در این جنگ (همچون بیشتر جنگها) این مسلمانان بودند که بدنبال درگیری با قریش بودند و به وارونه آنچه که پیرایشگران اسلام و نواندیشان دینی می گویند، این نبردها به هیچ روی "دفاع از خود" بشمار نمی آمده اند. از میان همه نامهایی که بر نزدیک به سی "غزوه" (جنگهایی که در آنها محمد سپاهش را همراهی می کرده، گونه دیگر این جنگها "سریه" نامیده می شوند، که بدون همراهی محمد انجام پذیرفته اند) دهه نخستین اسلام نهاده شده اند، تنها نام "بدر" است که در قرآن بازتاب می یابد: «و بیگمان خدا شما را در "بدر" با آنكه ناتوان بوديد يارى كرد پس از خدا پروا كنيد باشد كه سپاسگزارى نماييد» (4). مفسران قرآن این آیه را در پیوند با جنگ بدر می دانند، اگرچه قرآن در اینباره بیشتر سخن نگفته است. همین مفسران آیه های 121، 122، 152 تا 155، 165 تا 168 و 172 تا 174 همین سوره را نیز در پیوند با جنگ "اُحُد" می دانند، اگرچه وژه "احد" در هیچکدام از این آیه ها نیامده است.
با خواندن گزارشهای سیره نویسان و تاریخنگاران گوناگون از خراسان در خاور ایران گرفته تا مراکش در باختر آفریقا در می یابیم که پیامبر اسلام که در سیزده سال نخست پیامبری اش در مکه به فراخوانهای آشتیجویانه و گفتگو با بت پرستان و دگردینان پرداخته بود، در همان ماههای نخست پس از کوچیدنش به مدینه برای گسترش اسلام دست به شمشیر برده و در نزدیک به همه جنگها خود آغازگر نبرد بوده است. از نبردهایی که در یادمان تاریخی مسلمانان جای گرفته اند، می توان از "غزوه بدر"، "غزوه اُحُد"، "غزوه خندق"، "غزوه بنی قریظه" و "غزوه خیبر" نام برد. واقدی در باره جنگ بنی قریظه می نویسد: «نبّاش بن قیس گفت: ما به همان ترتیب که بنی نضیر تسلیم شدند، تسلیم می شویم [...] ما همان بار شتر را هم نمی خواهیم، اجازه بدهید که خون ما محفوظ بماند و زن و بچه ما را به خودمان واگذارید. پیامبر فرمود به هیچ وجه موافقت نمی کنم، مگر اینکه تسلیم فرمان من شوید [...] (پس از تسلیم شدن یهودیان بنی قریظه در پی گرسنگی و تشنگی چند هفته ای) اصحاب پیامبر به کندن (گودال) مشغول شدند و آن حضرت با بزرگان و اصحاب نشسته بودند و مردان بنی قریظه را دسته دسته می آوردند و گردن می زدند» (7) او همچنین در باره نبرد خیبر می آورد: «... چون این گنج پیدا شد، پیامبر دستور فرمود زبیر، کنانه را شکنجه دهد تا هر چه که پیش او است به دست آورد. زبیر کنانه را شکنجه داد، حتی سنگ آتش زنه ای را روی سینه او گذاشت [...] هم دستور فرمود تا برادر دیگر را هم شکنجه دهند [...] گویند گردنش را زدند. پیامبر در قبال این کار آنها اموالشان را حلال کرد و زن و فرزندانشان را به اسارت گرفت» (8) گفتنی است که این جنگها همه زبر نام "جهاد فی سبیل الله" (9) انجام می پذیرفتند، بگونه ای که اگر از دو قبیله اوس و خزرج درگذریم، هیچ قبیله و شهری را در شبه جزیره عربستان نمی یابیم که خودخواسته مسلمان شده باشد. اینان همه بزور شمشیر و در پی شکست از مسلمانان به اسلام گرویده اند.
بهره گیری از شمشیر برای گستراندن اسلام با مرگ محمد پایان نیافت. در تاریخهای پیش نامبرده می خوانیم که اندکی پس از درگذشت محمد و بازگشتن بخش بزرگی از مسلمان شدگان به دین پیشینشان، جنگهای "ردّه" جای غزوه ها و سریه ها را گرفتند و با نیرومند شدن مسلمانان کار به کشورگشائی و و گستراندن اسلام به دیگر کشورهای همسایه (ایران و روم) رسید. به گمانم دکتر شریعتی است که در "ما و اقبال" می نویسد: «اگر بخواهند از پیغمبر اسلام مجسمه ای بریزند، باید در یك دستش كتاب باشد و در دست دیگرش شمشیر» بدینگونه شکست خوردگان عرب و ایرانی و سریانی و آرامی و ایلامی و مصری و کلدانی و بربر دو راه بیشتر در پیش روی نداشتند؛ یا کتاب (قرآن) را می پذیرفتند و یا پیکرشان پذیرای شمشیر مجاهدان اسلام می گشت.
کوتاه سخن اینکه :
*) موسا برای گستراندن دینش دست به شمشیر نبرد و جنگهای او "نژادی" و در راستای کشورگشائی بودند.
*) عیسا برای گستراندن دینش شمشیر نکشید، گسترش آئین او در سه سده نخست به بهای شکنجه و مرگ گروندگان انجام پذیرفت،
*) محمد برای گستراندن اسلام شمشیر آهیخت و گسترش این دین دست کم در دو سده نخستین تنها در سایه شمشیر انجام پذیرفت.
این دومین "تفاوت"ی است که اکبر گنجی سراغ آنرا گرفته است.
دنباله دارد
خداوند دروغ، دشمن و خشکسالی را از ایران زمین بدور دارد
----------------------------------------------------------------
1. برخی از نوشته های اسلامی او را با دقیانوس داستان "اصحاب کهف" یکی می گیرند.
Edict of Toleration by Galerius .2
Edict of Toleration of Milan .3
Constantinian shift .4
5. مغازی، تاریخ جنگهای پیغمبر اسلام، محمد بن عمر واقدی، ترجمه دکتر محمود مهدوی دامغانی ، برگ 1
6. وَلَقَدْ نَصَرَكُمُ اللّهُ بِبَدْرٍ وَأَنتُمْ أَذِلَّةٌ فَاتَّقُواْ اللّهَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ ﴿آل عمران ۱۲۳﴾
7. همانجا، برگهای 379 تا 389
8. همانجا، برگ 513
9. واقدی می نویسد: «پیامبر دستور فرمود جارچی جار بزندکسی که همراه ما می آید فقط باید رغبت جهاد داشته باشد و کسانی که قصد غنیمت دارند، نیایند» همانجا، برگ 482
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر