بُت‌پرستان جهان، متحد شوید!

 جمهوری‌خواهان و حسین فاطمی

زمان برای خواندن: 13 دقیقه

بخش بسیار بزرگی از مارکسیستهای ایرانی اگرچه از گذشته خود بریده‌اند و دیگر خود را مارکسیست-لنینیست نمی‌نامند، ولی آن نگاه سنگواره‌گون و ایدئولوژیک مارکسیستی را همچون ویروسی واگیردار بدرون گرایش نوین خویش آورده‌اند. اینچنین است که این ویروس سخت‌جانِ نگاه ایدئولوژیک که در پی فروپاشی سوسیالیسم اردوگاهی و شکست جهانی مارکسیسم چهره دیگرگون کرده و در درون دانشگاهها (مارکسیسم آکادمیک) و رسانه‌ها (مارکسیسم رسانه‌ای) لانه گزیده است، در کشور دین‌زده ما برخی اندریافتهای مدرن را نیز بخود آلوده و از آنها چهره‌ای زشت و ناپذیرفتنی بدست داده است.

مارکسیسم ایرانی از آنجا که همه چیز خود را از اندیشمندان و اندیشورزان اروپایی گرفته بود و همان وام‌گرفته‌ها را نیز بدرستی درنیافته بود، اندیشه و برنامه‌ای از خود نداشت و در یک سخن؛ به تنهایی "هیچ"چیز نبود. پس چیستی و کیستی خود را چون آئینه‌ای واژگونه از دشمنانش می‌دید و بدون آن دشمن، او نیز از کیستی و چیستی خود تهی می‌شد[1]. این رویکرد همچون ژِنی پنهان به درون همه آن سازمانها و نهادهایی آورده شد، که این مارکسیستهای پیشین دستی در پیدایش آنها داشتند:

چپ بودن در ستیز با فرهنگ ایرانی از یکسو و امریکاستیزی از سوی دیگر تعریف شد،

و جمهوری‌خواهی در دشمنی کور و بیمارگونه با خاندان پهلوی.

تا بی‌نمونه سخن نگفته باشم، محمدرضا نیکفر، کسی که ویکی‌پدیا او را " فیلسوف، متفکر و نماینده روشنفکری چپ" می‌نامد، یکسال‌ونیم پیش در توئیتهای زنجیره‌ای خود با ایران و کیستی ایرانی ستیزه آشکار کرد[2] و چندی پیش نیز در جمهوری‌خواهی تا بدانجا پیش رفت، که در توئیتی شاهزاده رضا پهلوی را "دشمن ژنتیک حاکمیت مردم" نامید و بدینگونه در پی رویکرد داروینیستی به جامعه (Social Darwinism) چشم جهانیان به مِندِلیسم[3] سیاسی (Political Mendelism) نیز روشن شد.

من در جایگاه یک جمهوری‌خواه چپگرا ناگزیر از آنم که در برابر این چهره‌پردازیهای نادرست و نازیبا از این دو اندریافت بنیادین جامعه‌شناسی سیاسی بایستم و نشان دهم چه کسانی بنیان کار خود را بر سازندگی ایران‌زمین نهاده‌اند و چه کسانی تنها از سر ستیز و با آماجهای ویرانگرانه پای در میدان سیاست نهاده‌اند. و اگر توانی و زمانی برایم بجای ماند، نشان دهم چپگرایی ایرانی، تنها و تنها در ایراندوستی، ایرانخواهی و آینده‌نگری است که چهره راستین، سازنده و سودمند خود را باز می‌یابد و جمهوری‌خواهی نیز چیزی است بسیار فراتر از ستیز با سامانه پادشاهی. زیرا همانگونه که برداشت نادرست  از مبارزه ضدامپریالیستی رهبران حزب توده و سازمان اکثریت را در دهه 60 به پادوها و جاسوسان رژیم اسلامی فروکاست، برداشت شاه‌ستیزانه از جمهوری نیز راه به یک فاشیسم سکولار خواهد برد.

کسانی که جمهوری‌خواهی را به دشمنی با خاندان پهلوی، و چپگرائی را به دشمنی با پرچم شیروخورشید، تاریخ ایران باستان و سرود ای ایران فروکاسته‌اند، فروشندگان کالایی تقلبی هستند و باید گریبانشان را  در این بازار مکاره‌ سیاست ایرانی گرفت و نقاب از چهره‌هایشان فروکشید، تا بر همگان آشکار شود:

نه هر که چهره برافروخت، دلبری داند!

**********

در سال 1387 محمود احمدی‌نژاد در دیداری با پریوش سطوتی از «شکنجه‌ها و ظلمهایی که در آن دوران به دکتر حسین فاطمی روا داشته شد» سخن گفت و یاد او را بزرگ داشت. روز 18 آبان ماه امسال نیز هیئت های سیاسی اجرائی اتحاد جمهوری‌خواهان ایران، حزب چپ ایران (فدائیان خلق) و همبستگی جمهوری خواهان ایران در بیانیه‌ای با فرنام پیوند عهد دیرین با جمهور مردم ایران با یادکرد از سالروز اعدام حسین فاطمی، که خود او را "جان‌باخته راه جمهوری‌خواهی" نامیده‌اند، همه نیروها و گروه‌های جمهوری‌خواه دمکرات را به همگرائی[4] بیشتر فراخواندند. من از اینکه از این سه نیرو دستکم دو تایشان – بویژه حزب چپ – چیزی جز پسمانده‌های مارکسیسم-لنینیسم ایرانی در جامه‌ای دیگر نیستند، درمی‌گذرم و در اینجا می‌خواهم تنها به بُتی بپردازم، که این سه جریان در کار تراشیدن آن هستند:

نخست ناگزیر از گفتنم که برگزیدن حسین فاطمی از نگاه من برخاسته از آن نگرشی است که من آن را "مارکسیسم اثنی‌عشری" می‌نامم. این خوانش ایرانی از مارکسیسم که ریشه‌های ژرف در مذهب شیعه دوازده‌امامی دارد، درست بمانند همتای خود در جستجوی "شهید" است. شهید برای شیعه استالینیست و مارکسیست اثنی‌عشری درست به یک اندازه مقدس است و بر گور او می‌توان امامزاده‌ای ساخت و بدان دخیل بست و از آن حاجت گرفت. پس برگزیدن فاطمی تنها و تنها برای شهیدسِتایی و در راستای نشان دادن ستم یزیدیان و بر افراشتن علم و کُتل سوگواریهای عاشورائی در چارچوب یک اندیشه واپسگرا و گذشته‌سِتا است، چرا که در برابر هر "شهید مظلوم"ی یک یزید زمانه هم هست که می‌توان چهره‌اش را بخون این شهید آلود و از او در چشم تماشاچیانِ تعزیه، اهریمنی خونخوار ساخت و همگان را به لعن و نفرین او برانگیخت.

نیازی به گفتن نیست که اعدام چیزی جز آدمکشی دولتی نیست. ولی نمی‌توان به بهانه اعدام شدن، اندیشه‌های کسی را درست دانست و او را همچون یک قهرمان ستود. پس بوارونه سه جریان نوجمهوری‌خواه که "مرگ" فاطمی را دستمایه‌ای برای فروش کالای کم‌بهای خود کرده‌اند، ما باید خود را بپرسیم فاطمی به هنگام "زنده بودن" چه کرد؟ و چرا برگزیدن او از سوی این جمهوری‌خواه‌نمایان به تنهایی نشانگر اندیشه جمهوری‌ستیز هر سه گروه امضاء کننده بیانیه است؟ خوشبختانه با افزایش دسترسی مردم به داده‌های بی‌یکسویانه تاریخی از یکسو و گسترش نگاه پژوهشگرانه به تاریخ سرزمینمان، بُتهای دروغین یکی‌یکی سرنگون می‌شوند و ایمان دینی توده‌ها به این قهرمان‌وارگان روزبروز سُستی بیشتری می‌گیرد. به گمان من فاطمی یکی از این بُتهایی است، که اگر شیفتگی همگانی به "شهید" و سرسپردگی فراگیر به اباعبدالله الحسین درکار نمی‌بود، ای بسا که استوره دروغینش بسیار زودتر از اینها شکسته می‌شد. ولی چه می‌توان کرد که برای بخش بسیار بزرگی از کنشگران ما «شهید قلب تاریخ است» و به چالش گرفتن جایگاه کسی که یکبار بنام شهید در ذهن ایرانیان جای گرفته باشد، زهره شیر می‌جوید.

همانگونه که رفت، افزایش دسترسی به داده‌های تاریخی چهره دیگری از فاطمی در پیشِ روی ما می‌نهد. او کسی است که برای آخوند واپسگرا مدرس بزرگداشت می‌گیرد و او را شهید می‌خواند. دیدگاه سیاسی او به گونه‌ای شگفت‌آور و در زمانی بسیار کوتاه میان حزب توده، سید ضیاء، قوام‌ و مصدق در گردش است. در تهران با کمونیستهای حزب توده می‌نشیند و در کربلا به گرد آرامگاه حسین می‌گردد و با آیات عظام برمی‌خیزد. او تنها وزیری است که از دست محمدرضا شاه نشان همایون می‌گیرد. مصدق اگرچه در روز 22 اردیبهشت 1330 در سخنرانی خود در مجلس درباره لایحه ملی شدن نفت گفته است: «یکی از شبها خواب دیدم که شخصی نورانی به من گفت دکتر مصدق برو و زنجیرهایی که به پای ملت ایران بسته‌اند پاره کن» دیرتر چنین می‌گوید: «اگر ملی شدن نفت خدمت بزرگی است از آن کسی که اول این پیشنهاد را نمود باید سپاسگزاری کرد و آن کس شهید راه وطن دکتر حسین فاطمی است». در زمینه روزنامه‌نگاری بسیار به محمد مسعود نزدیک است، به کسی که نوشت: «من یک میلیون ریال جایزه از بین بردن قوام‌السلطنه را به خود یا وارث معدوم کننده او می‌پردازم»[5]. خود او نیز در روزنامه باختر امروز زبان به ستایش از سید حسین  امامی، تروریست فدائی اسلام و کُشنده کسروی و هژیر می‌گشاید و می‌نویسد: «غیر از این گلوله‌ها چیز دیگری نمی‌تواند این لکه‌های ننگ را از دامان ایران بزداید» و همین ستایشها را پیشکش یک تروریست دیگر، یعنی خلیل طهماسبی کُشنده رزم‌آرا می‌کند[6] و . . .

شاید برای اینکه بدانیم حسین فاطمی، بُت نویافته مارکسیستها و اسلامیستها چگونه جمهوری‌خواهی بوده است، همین اندک بسنده باشد. ولی در اینجا می‌خواهم به یکی از دیگر کارهای او بپردازم، که شاید از نگاه بسیاری پنهان مانده باشد:

در پی اشغال فرانسه و پدیدآمدن دولت دستنشانده "ویشی" سفارت ایران نیز باید از پاریس می‌رفت. عبدالحسین سرداری‌نیا کاردار سفارت ولی در پاریس ماند تا به کارهای ایرانیان آن شهر بپردازد. بخشی از اینان شهروندان یهودی ایران بودند و بنا بود به دستور آدولف آیشمن (Adolf Eichmann) بمانند همه یهودیان اروپا به اردوگاههای مرگ فرستاده شوند. سرداری‌نیا با گفتن اینکه یهودیان ایرانی "جوگوت" و از نژاد آریایی هستند و تنها از نگر دینی یهودی بشمار می‌آیند، جلو اینکار را گرفت. هنگامی که آیشمن بر خواسته خود پایفشاری کرد و گفت، سرداری‌نیا این داستان دروغین را به هم بافته تا یهودیان ایرانی را از مرگ برهاند، فریدریش ویلهلم گراف فُن شولنبورگ[7] (F. W. Graf von Schulenberg) که سرداری‌نیا را از تهران می‌شناخت، به یاری او شتافت و به آیشمن پذیراند، که یهودیان ایرانی براستی از نژاد آریایی‌اند و سامی‌نژاد نیستند. بدینگونه یهودیان ایرانی توانستند با گذرنامه ایرانی از فرانسه بگریزند. سرداری‌نیا ولی به این بسنده نکرد، او برای بسیاری از یهودیان کشورهای دیگر نیز گذرنامه ایرانی صادر کرد و توانست شماری میان 1500 تا 3000 تن[8] از آنان را از اردوگاههای مرگ و کوره‌های آدمسوزی هیتلری برهاند. او را از همین روی "شیندلر ایرانی" نیز نامیده‌اند. اگرچه در همان روزگار و به گفته هویدا «نشریات ایرانی [...] با لحنی تند و انتقاد آمیز می‌پرسیدند، چرا سرداری را به رغم فروش گذرنامه به "جهودان" هنوز از کار برکنار نکرده‌اند؟»[9].

باری، سرداری‌نیا  با بروی کار آمدن مصدق به ایران فراخوانده شد. در دورانی که فاطمی وزیر خارجه بود، پرونده‌ او که پیشتر با پادرمیانی شاه بسته شده بود، دوباره گشوده شد و سرداری‌نیا به این گناه که نگذاشته بود شماری از یهودیان را به اردوگاه مرگ ببرند، به زندان افتاد. جرم او در این پرونده "صدور غیرقانونی گذرنامه برای اتباع غیر ایرانی" نوشته شده بود[10].

در پیش روی آنچه که آمد، خوانندگان بخوبی می‌توانند داوری کنند که فاطمی نماد کدام "جمهوری" می‌تواند باشد. کسانی که در سال 1399 از کسی با چنین کارنامه‌ای درخشان بُتی نو می‌تراشند، از فروش کالای بی‌خریدار خویش نومیدند و تنها تلاش می‌کنند بازار نیروی رقیب، یعنی پادشاهی‌خواهی را کساد کنند. بدینگونه کار کسانی که به بهانه جمهوری‌خواهی آینده خود را به گذشته فاطمی گره می‌زنند، از درماندگی ایدئولوژیک گذشته است:

این بیانیه، گذشته از آن که نشان بی چون‌وچرای یک ورشکستگی سهمگین سیاسی و تاریخی است، کار را بر ما جمهوری‌خواهان راستین نیز دشوارتر می‌کند.

خداوند دروغ، دشمن و خشکسالی را از ایران‌زمین بدور دارد

---

[1]  تا سخن به گزافه نگفته باشم، در سرتاسر نوشته‌های کنشگران مارکسیست آن روزگار ما حتا یک نمونه نداریم که اینان چیزی بر نوشته‌های بیگانگان افزوده باشند و اندریافتهای مارکسیستی را گسترش داده باشند، یا دکترین و انگاشتی نو بر آنچه که خود طوطی‌وار آموخته بودند، افزوده باشند. بخش بسیار بزرگی از این نوشته‌ها براستی پاسخی به این پرسشند که: «ما که/چه نیستیم؟».

[2]  در اینباره بنگرید به نوشته‌ای از من با نام در تاریخ‌پژوهی فیلسوفان

[3]  Gregor Mendel پدر دانش ژنتیک نامیده می‌شود. او توانست نشان دهد که وِیژگیهای بیرونی جانداران ریشه در ژنهای آنها دارند و با همین ژنها از نسلی به نسل دیگر راه‌ می‌یابند. به وارونه "داروینیسم اجتماعی" که یک فن‌واژه جاافتاده در جامعه‌شناسی است، "مندلیسم سیاسی" را من برساخته‌ام و درباره‌اش بیشتر خواهم نوشت.

[4]  دانسته نیست چرا اینان حتی نتوانسته‌اند به یک همگرایی در میان کسانی دست یابند که همگی خود را جمهوری‌خواه می‌نامند و بخشی از آنان "همبستگی" جمهوری‌خواهانند، و بخشی دیگر "اتحاد" جمهوری‌خواهان؟ کَل اگر طبیب بودی . . .

[5]  مرد امروز، شماره 127، 25 مهر ماه 1326 / ترور محمد مسعود نخست به دربار چسبانده شد، ولی دیرتر دانسته شد خسرو روزبه (حزب توده) در کشتن او دست داشته بوده است.

[6]  باختر امروز، ۲۰ اسفند ۱۳۲۹/ بدینگونه "نماد جمهوری‌خواهی" این سه گروه، ترور را راهی شایسته برای برپائی جمهوری و دموکراسی می‌داند. از یاد نباید برد که ترور رزم‌آرا راه را بر نخست‌وزیری مصدق گشود.

[7]  شولنبرگ از هموندان گروهی بود که در 22 جولای 1944 دست به ترور نافرجام هیتلر زد. او در اکتبر همان سال اعدام شد.

[8]  در آن سالها برای هر خانواده یک گذرنامه صادر می‌شد و بدینگونه یک گذرنامه می‌توانست بسته به بزرگی خانواده از دو تا پنج، شش تن یا بیشتر را نجات دهد.

[9]  معمای هویدا، عباس میلانی، نشر اختران، 1380، برگ 91

[10] In the Lion's Shadow, Fariborz Mokhtari  

 

ما و انتخابات امریکا: هاپی را می‌شناسید؟

 

زمان برای خواندن: 10 دقیقه

اگرچه هنوز نمی‌دانیم سرانجام چه کسی به کاخ سپید خواهد رفت، ولی گفتگو بر سر دو نامزد ریاست جمهوری در بزرگترین اقتصاد جهان رفته‌رفته فروکش می‌کند. این انتخابات و رخدادهای پیرامون آن به بگومگوهای گسترده‌ای در میان کنشگران سیاسی ایرانی دامن زده است، که در این نوشته اندکی به آنها خواهم پرداخت. بگمانم سخنی بر سر این نباشد که سیاست کاخ سپید سایه بلند و فراگیر خود را بر سرنوشت کشور ما نیز همیشه افکنده است و همچنان خواهد افکند. همچنین پرسش از اینکه آیا آمدن ترامپ بیشتر بسود جنبش آزادیخواهی مردم ایران است یا آمدن بایدن، پرسشی ناگزیر است که باید در جای خود بدان پرداخت. با اینهمه از یاد نباید برد که آنچه در امریکا (و همچنین در  اروپا و چین و روسیه) می‌گذرد، برای این نیست که رژیم اسلامی را سرنگون کند یا آن را سرپا نگاه دارد. مردم امریکا در راستای سود و زیان خود و کشورشان به این یا آن نامزد رای می‌دهند و بسیاری از آنان حتی نمی‌دانند رفتار رئیس‌جمهور برگزیده با رژیم اسلامی چگونه خواهد بود. انتخابات امریکا یک رخداد بیرونی است که نه آغازش برای "ما" برنامه‌ریزی شده است و نه انجامش. این ما که همه ایرانیان (بجز ایرانیان شهروند امریکا) باشیم، تنها تماشاگران آن رخداد هستیم و نمی‌توانیم فرجام آن را بسود خود رقم بزنیم.

پس برخورد یک جامعه کنشگر، خردگرا و آینده‌نگر با رخدادهای بیرونی، که انجام و فرجامشان از دست او بیرون هستند چگونه باید باشد؟ گذری بر تاریخ تاریخ باستان شاید رهگشا باشد:

در پایان هزاره چهارم پیش از میلاد گروهی از انسانهای شمال افریقا اندک‌اندک در کرانه‌های رود نیل یکجانشین شدند و به کشاورزی پرداختند. بزرگترین دشواری آنان ولی کشیدن جوی آب از نیل به زمینهایشان نبود. هر سال با آغاز بارانهای فصلی در اتیوپی و سودان آب نیل بالا می‌آمد و سرریز می‌کرد و نه تنها زمینهای زیر کشت آنان، که خانه‌هایشان را نیز با گل‌ولای می‌اَندود. مصریان[1] که اکنون راه کشاورزی را آموخته بودند، در برابر این رخداد بیرونی ناتوان بودند و گاه همه دسترنج خود را به تندابه‌های نیل می‌باختند. آنان ولی همچنین دریافته بودند گل‌ولایی که از سرریز نیل برجای می‌ماند، بسیار بارور  است و هر آنچه که بر آن کاشته شود، بار و بَر بسیار می‌دهد. پس خانه‌های خود را دورتر از کرانه نیل ساختند و گاهشماری برای سرریزیهای نیل نوشتند و برنامه کشت و کار خود را با آن هماهنگ کردند. آنان توانستند با یک کنشگری خردمندانه و آینده‌نگرانه، رخدادی را که هم دشمن زندگی و کِشت آنان بود، و هم آنان در پدید آمدنش نقشی بازی نمی‌کردند، بسود خود بکار گیرند و بر کشت خود بیافزایند با انباشت دانه‌های خوراکی شمار هموندان جامعه خود را چنان افزایش دهند که بتوانند پایه‌های یکی از شگفت‌انگیزترین فرهنگهای باستانی جهان را در آغاز هزاره سوم پیش از میلاد استوار کنند. نقش سرریزیهای رود نیل برای آنان چنان بزرگ و برجسته بود که برای آن خدایی نیز آفریدند و نام آن را "هاپی" گذاشتند[2].

بدینگونه انسان خردمند پا به پهنه گیتی گذاشت. انسانی که اگرچه هنوز روش ساختن آب‌بند و آبراهه را نیاموخته بود، ولی برای نوشتن سرنوشت خود چشم‌براه رخداد های بیرونی نمی‌ماند و اگر هم طبیعت با او سر ناسازگاری می‌گذاشت، او راهی می‌یافت تا از آن بسود خود بهره جوید.

جامعه مدرن نیز باید برای آینده خود برنامه داشته باشد و رخدادهای بیرونی را در چارچوب آن برنامه ساماندهی کند. ما حتا در تاریخ پیشامدرن خود نیز نمونه‌هایی اینچنینی را می‌یابیم که در آنها رخدادهای بیرونی به یاری برنامه‌های درونی می‌آیند و راه به پیروزی آنها می‌برند. در سال 1622/1001 که بریتانیا در همچشمی و دشمنی با پرتغال پا به خلیج پارس گذاشت، امام‌قلی خان سردار گرجی‌تبار شاه عباس یکم توانست از این دشمنی بهره جوید و جزیره هرمز را پس از 116 سال از اشغال پرتغالیها بدر آورد. هنگامی که رضاخان سردارسپه جنبش خود را آغاز کرد، ایران در اشغال دو نیروی بیگانه بود که با هم در دشمنی بسر می‌بردند. او و گروه پیرامونش توانستند از همین دشمنی (که می‌توانست ایران را به ویرانی بیشتر بکشاند) بیشترین بهره را برای بیرون راندن هر دو ارتش از ایران برگیرند و بدینگونه یک رخداد بیرونی (اشغال ایران) را به بزنگاهی  در راستای برنامه خود فرابرویانند[3].

این فهرست را همچنان پی می‌توان گرفت. آلمان در جنگ جهانی دوم با خاک یکسان شد و بمبهای هسته‌ای امریکا دو شهر بزرگ ژاپن را از پهنه هستی پاک کردند. دو کشور اشغال شده و شکست خورده ولی در درون مرزهایشان از چنان نیروی بزرگ و بالنده‌ای برخوردار بودند که بتوانند همین اشغال و ویرانی را هم در راستای ساختن آینده خود ساماندهی کنند. دو کشور همسایه ما عراق و افغانستان نیز اشغال شدند و گریبانشان از چنگال اهریمنی صدام حسین و ملا عمر رها شد. ولی در نبود یک نیروی درونی که بتواند این رخداد بیرونی را ساماندهی کند، سرنوشت آنها همانی شد که امروز می‌بینیم.

از یاد نباید برد که روند رخدادها و در هم‌تنیدگی آنها بسیار پیچیده‌تر از آن است که در اینجا آمد. برای نمونه امریکا با برنامه مارشال[4] اقتصاد ویران آلمان و اروپای باختری را بازسازی کرد و به ژاپن نیز برای بازسازی خویش کمکهای فراوان رساند. همچنین نباید جنگ سرد و پیامدهای آن برای کشورهای اروپائی و آسیائی را نادیده گرفت. جنگی را که یکی از درگیریهای آغازین آن اشغالگری شوروی در آذربایجان ایران بود و در آن نیز سیاستگران ایرانی توانستند با بهره‌گیری از یک رخداد بیرونی، بر یک اشغال درونی نقطه پایان نهند. با اینهمه در نبود یک نیروی کنشگر، آینده‌نگر و خردگرا هیچکدام از نمونه‌های بالا کامیاب نمی‌شدند، همانگونه که در عراق و لیبی و افغانستان نشدند.

واپسین نمونه‌ای که می‌خواهم از آن یاد کنم، پیدایش اسرائیل است. در سال 1896 تئودور هرتسل کتاب "دولت یهود" را به چاپ رساند. او یک سال دیرتر در کنگره جهانی صهیونیسم در بازل سوئیس از آرزو و آرمان خود برای برپائی یک کشور یهودی سخن گفت. حتا در سال 1917 و پس از اعلامیه بالفور[5] هم هنوز کسی بدین باور نداشت که روزی کشوری برای یهودیان در گوشه‌ای از جهان پدید آید. یک رخداد بیرونی یعنی هولوکاست، رخدادی که در آن نیمی از یهودیان جهان به کام مرگ رفتند، سرانجام همان بزنگاهی بود که راه به پیدایش کشور اسرائیل برد: یک گروه سازمان‌یافته که از پیش برای دولت یهود برنامه داشت، در این فاجعه بزرگ بخت خویش را گشوده دید، که آن برنامه را به انجام برساند. بر من نیز پوشیده نیست که زایش این کشور در فلسطین روندی بسیار پیچیده‌تر از آنی داشت که در اینجا آمد، ولی این را نیز نادیده نمی‌توان گرفت که بدون کتاب دولت یهود، بدون هرتسل و هرتسلها، بدون کنگره جهانی صهیونیسم، اسرائیل نه هستی می‌یافت و نه می‌توانست در چند جنگ بزرگ بر همسایگان خود پیروز شود. اینکه اسرائیل براستی خواست یهودیان جهان بود، یا خواست ابرقدرتها و سرمایه‌داری جهانی، در این میان نقشی بازی نمی‌کند. انگیزه هرچه که باشد، نقش نیروهای درونی آینده‌نگر و خردگرا را هیچ کس نادیده نمی‌تواند گرفت.

**********

رخدادهای بیرونی مانند هاپی هستند، آنها می‌توانند مرگ و ویرانی با خود به ارمغان بیاورند، یا زمینی بارور برجای بگذارند که بتوان بر آن کشت و برداشت کرد. تنها انسانهائی که برای آینده خود برنامه‌ای خردمندانه دارند، می‌توانند از این رخدادها بهره بجویند و به مانند مصریان، آنها را برای به سامان رساندن برنامه خود بکار گیرند. برای کسانی که کار را به بخت و اقبال واگذار کرده‌اند، اگر از آسمان باران زر و سیم نیز ببارد، سرمایه‌ای فراچنگ نخواهد آمد. ما نمی‌توانیم رئیس‌جمهور آرمانی خود را به کاخ سپید بفرستیم، همچنین نمی‌توانیم به امریکا بگوییم دست از تحریم رژیم اسلامی بردارد، یا بر تحریمهایش بیافزاید، اینها "هاپی"های روزگار ما هستند و دست و پای ما در برابر آنها بسته است. ما تنها می‌توانیم در پهنه سیاست کشور خود کنشگری کنیم. پس در پیشِ روی چنین پس‌زمینه‌ای بد نیست از خود بپرسیم:

اگر ترامپ، که تا پایان سال هنوز رئیس جمهور امریکا است، همین یکشنبه آینده رژیم اسلامی را سرنگون کند، ما روز دوشنبه و هنگامی که از خواب گران خود برخیزیم، چه خواهیم کرد؟ در این سالها کدام برنامه را برای آینده ایران نوشتیم و برای آن آن تلاش کردیم، که اکنون بتوانیم رخدادهای بیرونی را در راستای آن ساماندهی کنیم؟

 خداوند دروغ، دشمن و خشکسالی را از ایران‌زمین بدور دارد

[1]  درستتر آن است که آنان را قبطیان بنامیم.

[2]  چنین پدیده‌‌ای را در دیگر فرهنگهای کهن مانند سومر و ایلام و آشور و بابل  نیز می‌توان پی گرفت. هنر همه آنان این بود که از رخدادهای بیرونی بزنگاههایی سودمند در راستای آماجهای خود بسازند.

[3]  «... به هیئت مشترک دربار و سفارت بریتانیا اطمینان داد که هواخواه شاه و بریتانیا است [...] هنگام لغو موافقت‌نامه 1919 به بریتانیا اطمینان داد که این امر به نوعی "گمراه‌کردن و حتی فریفتن بلشویک‌ها" است. وی همچنین به تئودور روتشین [...] که به سمت سفیر شوروی در تهران منصوب شده بود، اطمینان داد که دولتش مصمم است تا نفوذ بریتانیا را از بین ببرد» یرواند آبرامیان، تاریخ ایران مدرن، نشر نی، چاپ چهارم، برگ 126

[4] Marshall plan

[5] Balfour Declaration